Περίληψη: Η παραγραφή αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα γεννηθείσης με την αμετάκλητη λύση ή την ακύρωση του γάμου. Παραγραφή της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα γεννηθείσης με τη συμπλήρωση 3ετούς διαστάσεως: α. Οριστική 3ετής διακοπή της έγγαμης συμβίωσης, β. Προσωρινή 3ετής διακοπή και επανασύνδεση. Η παραγραφή της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα ως νόμιμη αιτία διατηρήσεως του πλουτισμού του υπόχρεου συζύγου [δηλ. της επαύξησης (οφειλόμενης σε συμβολή του δικαιούχου κατ’ άρθρο ΑΚ 1400 παρ. 1 εδ. α’)].
Ι. Η βασική ρύθμιση
Σύμφωνα με την ΑΚ 1401 εδ. γ’ η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα παραγράφεται δύο χρόνια μετά τη λύση ή την ακύρωση του γάμου. Έτσι ρητά ο νόμος θέτει χρόνο 2ετούς παραγραφής της αξιώσεως στην περίπτωση λύσεως ή ακυρώσεως του γάμου, ο οποίος αρχίζει από την επομένη ημέρα, αφότου κατέστη αμετάκλητη η απόφαση που λύνει ή ακυρώνει το γάμο [1] . Αν μετά τη λύση του γάμου και την ικανοποίηση του δικαιούχου τελέσθηκε δεύτερος γάμος μεταξύ των ίδιων προσώπων, ο οποίος λύθηκε ή ακυρώθηκε, η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα που ανάγονται στη διάρκεια του δεύτερου γάμου υπόκειται σε αυτοτελή παραγραφή με αφετήριο χρόνο τη λύση ή την ακύρωση του δεύτερου γάμου· σε περίπτωση αφάνειας, η παραγραφή αρχίζει από την τελεσιδικία της κηρύσσουσας την αφάνεια δικαστικής αποφάσεως [2] .
Η συμπλήρωση του χρόνου παραγραφής, ακριβέστερα δε η επίδοση της αγωγής για συμμετοχή στα αποκτήματα μετά τη συμπλήρωση του χρόνου παραγραφής, θα αποδεικνύεται πρακτικά από τη σχετική έκθεση επιδόσεως του δικαστικού επιμελητή με ημερομηνία μετά τη συμπλήρωση της 2ετίας [3] . Αν βέβαια η επίδοση της αγωγής γίνει μέσα στη 2ετία, η παραγραφή διακόπτεται, αλλά αρχίζει και πάλι από την τελευταία διαδικαστική πράξη των διαδίκων ή του Δικαστηρίου (ΑΚ 261 σε συνδ. με ΚΠολΔ 221 παρ. 1). Εφόσον λοιπόν οι διάδικοι παραμένουν αδρανείς, η διακοπείσα παραγραφή μπορεί να συμπληρωθεί εν επιδικία, αν μεταξύ δύο διαδικαστικών πράξεων περάσει ολόκληρος ο χρόνος που απαιτείται για την παραγραφή της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα, δηλαδή τα δύο χρόνια από την αμετάκλητη λύση ή ακύρωση του γάμου [4] .
ΙΙ. Το πρόβλημα της παραγραφής αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα γεννηθείσης με τη συμπλήρωση 3ετούς διάστασης
1. Οριστική διακοπή της συμβίωσης με τη συμπλήρωση της 3ετούς διαστάσεως
Ενώ η ΑΚ 1401 εδ. γ’ διαλαμβάνει ρητή πρόβλεψη για την παραγραφή της γεννηθείσης με τη λύση ή την ακύρωση του γάμου αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα, δεν μνημονεύει κάτι για τον χρόνο παραγραφής της αξιώσεως που γεννιέται με τη συμπλήρωση της 3ετούς διάστασης και για τον λόγο αυτό επικρατεί διχογνωμία.
Σύμφωνα με την κρατούσα γνώμη στην επιστήμη [5] και στη νομολογία [6] για την ταυτότητα του λόγου θα αρχίσει 2ετής παραγραφή της αξίωσης από τη γέννησή της και εφόσον είναι δυνατή η δικαστική της επιδίωξη (ΑΚ 251) [7] , δηλαδή από τη συμπλήρωση της 3ετίας, με την επιφύλαξη όμως της ΑΚ 256 αρ. 1: «η παραγραφή των αξιώσεων μεταξύ συζύγων αναστέλλεται κατά τη διάρκεια του γάμου...», οπότε και πάλι δεν υπολογίζεται ως χρόνος παραγραφής ο χρόνος έως τη λύση ή την ακύρωση του γάμου, που τυχόν θα ακολουθήσουν [8] . Και τούτο είναι εύλογο, αφενός μεν διότι, ενόσω ο γάμος δεν έχει λυθεί ή ακυρωθεί, υπάρχει πάντοτε ελπίδα αποκατάστασης [9] , αφετέρου δε επειδή o νομοθέτης δεν θέλησε βραχύτατη 2ετή παραγραφή, δεδομένου ότι η διάρκεια της διακοπής της έγγαμης συμβίωσης είναι δυνατόν να επεκταθεί πολύ πέραν της 3ετίας, οπότε καθόλο αυτό το χρονικό διάστημα ενδέχεται να υπάρχει συμβολή του ενός συζύγου στην επαύξηση της περιουσίας του άλλου είτε με κατακράτηση κεφαλαίων είτε με παροχή υπηρεσιών αποκλειστικά προς τα τέκνα [10] .
Υποστηρίζεται ωστόσο και η θέση ότι η παραγραφή της αξίωσης αρχίζει από τη συμπλήρωση της 3ετίας, δηλαδή από τη γέννηση της αξίωσης, οπότε και είναι δυνατή η δικαστική επιδίωξή της, αλλά χωρίς μνεία της επιφύλαξης της ΑΚ 256 αρ. 1 [11] . Κατά τους υποστηρικτές της, η θέση αυτή φαίνεται περισσότερο σύμφωνη με το γράμμα και το πνεύμα του νόμου, αφενός μεν διότι ο δικαιούχος έχει τη δυνατότητα να επιδιώξει την ικανοποίηση της αξίωσης μόλις συμπληρωθεί η 3ετής διάσταση (ΑΚ 1400 παρ. 2), αφετέρου δε επειδή είναι δυνατόν να διαιωνίζεται η διάσταση επί χρόνο απροσδιόριστο και να μη λυθεί ο γάμος αν ούτε ο ένας ούτε ο άλλος σύζυγος ασκεί κατά του άλλου αγωγή διαζυγίου, οπότε άγεται κανείς με αυτόν τον τρόπο, βάσει των παραπάνω δεδομένων, στο εσφαλμένο συμπέρασμα ότι η αξίωση είναι απαράγραπτη, πράγμα που δεν επεδίωξε ο νομοθέτης, αφού ρητά πρόβλεψε την παραγραφή της. Επομένως το μόνο ασφαλές συμπέρασμα που γεννιέται από την αποδοχή της παραπάνω απόψεως και θα πρέπει να τύχει εφαρμογής είναι ότι και στην περίπτωση της 3ετούς διαστάσεως εφαρμόζεται αναλογικά η ΑΚ 1401 εδ. γ’ για την παραγραφή [12] . Με τη μεθοδολογική αυτή προσέγγιση παρακάμπτεται η αναστολή της ΑΚ 256 αρ. 1 με τελολογική συστολή της διάταξης [13] .
Κατά τη γνώμη μας η συστηματική ερμηνεία των ΑΚ 1401 εδ. γ’ και ΑΚ 256 αρ. 1 οδηγεί σε μικρή υπεροχή της κρατούσας άποψης. Αν ο νομοθέτης ήθελε και στην περίπτωση της 3ετούς διαστάσεως να παραγράφεται η αξίωση με την παρέλευση της 2ετίας από τη συμπλήρωση της 3ετούς διαστάσεως, θα το όριζε ρητά στην παραπάνω διάταξη κι εφόσον δεν το έπραξε σημαίνει πως θέλησε να προστατεύσει περισσότερο τον σύζυγο που διατελεί σε διάσταση για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο της 3ετίας και να μην έρθει σε αντίθεση με τη διάταξη της ΑΚ 256 αρ. 1 που ορίζει την αναστολή της παραγραφής μεταξύ συζύγων όσο διαρκεί ο γάμος [14] .
Βέβαια πρέπει να συνυπολογισθεί ότι είναι δυνατόν η διάσταση των συζύγων, άρα και η αναστολή της ΑΚ 256 αρ. 1, να παρατείνεται επί πολύ (π.χ. επί δεκαετίες) [15] , οπότε μπορεί να ανακύπτει δυνατότητα προβολής της ΑΚ 281 (κατά του ισχυρισμού για μη παραγραφή), με την ειδικότερη μορφή της ενστάσεως αποδυναμώσεως (Verwirkung [16] ) του δικαιώματος επικλήσεως της αναστολής [17] .
2. Επανασύνδεση μετά τη συμπλήρωση 3ετούς διαστάσεως
Ενδέχεται, παρά την κατά τα ανωτέρω συμπλήρωση της 3ετούς διαστάσεως, οι σύζυγοι να επανασυμβιώσουν και στη διάρκεια της νέας αυτής συμβιώσεως να υπάρξει οικονομική συνεργασία τους. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, η τυχόν προηγούμενη ικανοποίηση της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα δεν αποκλείει την άσκηση αξιώσεως για τον μετέπειτα χρόνο μετά τη λύση ή την ακύρωση του γάμου ή τη συμπλήρωση νέας 3ετούς διαστάσεως. Η αναφερόμενη στον μετέπειτα χρόνο αξίωση αποτελεί νέα και αυθυπόστατη αξίωση, μη συνυπάρχουσα με την προηγούμενη, και δεν υφίσταται ανάλωση του δικαιώματος του δικαιούχου. Εν προκειμένω συντρέχει αυτοτελής παραγραφή της νέας αξιώσεως για τα αναγόμενα στον μετέπειτα χρόνο αποκτήματα με μεταγενέστερο αφετήριο χρονικό σημείο [18] .
Στο πλαίσιο μιας τέτοιας επανασυμβιώσεως, δεν αποκλείεται στον μετέπειτα αυτό χρόνο να υπάρχει αξίωση και του άλλου (του αρχικά υπόχρεου) συζύγου (όχι του αρχικού δικαιούχου), εφόσον επήλθε στο διάστημα αυτό αύξηση της περιουσίας του άλλου (του αρχικά δικαιούχου συζύγου) από συμβολή δική του (του αρχικά υπόχρεου) [19] .
ΙΙΙ. Ο εξαιρετικός χαρακτήρας της σύντομης παραγραφής της ΑΚ 1401 εδ. γ’ και η μέσω αυτής ενεργοποίηση της ΑΚ 904
H διάταξη της ΑΚ 1401 εδ. γ’ για τη βραχυπρόθεσμη 2ετή παραγραφή έχει εξαιρετικό χαρακτήρα (πρβλ. ΑΚ 249) και ισχύει μόνο για την προνομιακή -ως προς το βάρος της απόδειξης- αξίωση της ΑΚ 1400. Αξιώσεις μεταξύ των συζύγων από άλλο λόγο υποκείμενες σε μακρότερη παραγραφή, όπως π.χ. η αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού, δεν συμπαρασύρονται στη 2ετή παραγραφή. Η προσέγγιση αυτή έχει ιδιαίτερη πρακτική σημασία διότι ο σύζυγος μπορεί, αν υφίστανται οι προϋποθέσεις της ΑΚ 904, να προσφύγει στην αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού, όταν δεν έχουν συντρέξει ακόμη οι προϋποθέσεις της ΑΚ 1400, όπως όταν η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα δεν έχει ακόμη γεννηθεί [20] ή όταν έχει υποπέσει στη 2ετή παραγραφή [21] , αφού άλλωστε ο ιστορικός νομοθέτης διείδε τις δύο αξιώσεις ως στηριζόμενες στον ίδιο δικαιολογητικό λόγο [22] .
Εντούτοις, ειδικά για την τελευταία περίπτωση, υποστηρίζεται στη νομολογία και η αντίθετη γνώμη, ότι δηλαδή η παραγραφή της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα αποτελεί νόμιμη αιτία διατηρήσεως του πλουτισμού, οπότε δεν σώζεται ούτε η αξίωση της ΑΚ 904 [23] , στηριζόμενη (η αντίθετη αυτή γνώμη) στην ευρύτερη νομολογιακή θέση ότι η παραγραφή αξιώσεως συνιστά νόμιμη αιτία διατηρήσεως πλουτισμού [24] . Λόγω του ότι η κρατούσα γνώμη στη θεωρία [25] και στη νομολογία [26] αποδέχεται είτε την απόλυτη-ολική επικουρικότητα της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού έναντι κάθε αξιώσεως (όπως π.χ. πιο χαρακτηριστικά συνήθως αναφέρονται έναντι των αξιώσεων από σύμβαση ή από αδικοπραξία), είτε τη σχετική ή μερική επικουρικότητα της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού έναντι μόνον της αξιώσεως από σύμβαση [27] , με αφορμή τη σχέση της ΑΚ 1400 προς την ΑΚ 904, έγινε κατά λογική ακολουθία δεκτό ότι η αξίωση της ΑΚ 904 διατηρείται μόνον στις εξαιρετικές περιπτώσεις της παραγραφής αξιώσεως από αδικοπραξία ή από σύμβαση [28] και της παραγραφής αξιώσεως προς απόδοση της νομής [29] όχι επί παραγραφής της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα [30] , εκτός αν κάποια ειδική διάταξη νόμου παρέχει στον φορέα της κύριας αξιώσεως αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού, όπως επί συναλλαγματικής (άρθρο 80 Ν 5325/32) και επιταγής (άρθρο 60 παρ. 1 Ν 5960/33) [31] .
Κατά τη γνώμη μας ορθότερο θα είναι να γίνει δεκτό ότι, έστω κι αν δεν υπάρχει κάποια ειδική διάταξη νόμου που να προβλέπει τη διατήρηση της αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού επί παραγραφής της κύριας αξιώσεως (π.χ. άρθρο 80 Ν 5325/32, άρθρο 60 παρ. 1 Ν 5960/33), εφόσον ο πλουτισμός του εξ ατελούς ενοχής οφειλέτη της παραγραφείσας αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα θα συνίστατο τυχόν σε άλλη ωφέλεια, γι’ αυτή την ωφέλεια δεν θα υπήρχε η πιο πάνω, λόγω παραγραφής (ΑΚ 272 παρ. 1), νόμιμη αιτία διατηρήσεως του πλουτισμού και η επιστροφή της βάσει της ΑΚ 904 παραμένει καταρχήν δυνατή. Άλλωστε προς τη θέση αυτή συνάδει και η εύστοχη διαπίστωση ότι συνήθως το μη θεμελιώσιμο της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού επί συνδρομής αξιώσεως κυρίως από σύμβαση θα έγκειται στην ανυπαρξία της προϋποθέσεως της ΑΚ 904 «έλλειψη νόμιμης αιτίας» και όχι σε κάποια τυχόν (μη συναγόμενη ούτε καν de lege lata) «επικουρικότητα» της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού έναντι της επίδικης αξιώσεως (εν προκειμένω της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα) [32] . Ως τέτοια ωφέλεια του εξ ατελούς (ως προς την αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα) ενοχής υπόχρεου συζύγου θα μπορούσε in abstracto να θεωρηθεί κάθε ωφέλεια από την εξοικονόμηση δαπανών του, εξοικονόμηση ανεξάρτητη από την παραγραφή της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα [33] .
Ανεξάρτητα πάντως από τη δυνατότητα ασκήσεως της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού, μόνον αν η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα δεν σώζεται λόγω παραγραφής (ή, εξυπακούεται, για κάποιον άλλο λόγο), δεν αμφισβητείται η δικονομική επικουρικότητα της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού (ΚΠολΔ 219 παρ. 1) έναντι της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα: και η αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού υπόκειται στο γενικό δικονομικό κανόνα ότι δεν μπορεί να ασκηθεί υπό αίρεση, όμως ο ενάγων μπορεί, για την περίπτωση που απορριφθεί η νομική βάση της ΑΚ 1400 λόγω ευδοκιμήσεως της ενστάσεως παραγραφής της ΑΚ 1401 εδ. γ’, να τη στηρίξει στη βάση της ΑΚ 904, αφού άλλωστε γίνεται γενικά δεκτή η κατά την ΚΠολΔ 219 παρ. 1 δικονομική επικουρικότητα της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού έναντι κάθε αξιώσεως [34] , ως έσχατου μέσου θεραπείας όταν υπάρχουν δυσκολίες για τη θεμελίωση άλλων αξιώσεων (βάσεων) και συνεπώς υπάρχει κίνδυνος απόρριψής τους.
IV. Βιβλιογραφία
Αποστολίδη, Ενοχικό Δίκαιο του ΑΚ (Κατ’ άρθρον Ερμηνεία), 1946, Βαθρακοκοίλη Βασ., Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο (Κατ’ άρθρον ερμηνεία) (άρθρο 1401), 1990, του ιδίου, Αναλυτική Ερμηνεία-Νομολογία ΑΚ, Τομ. Β’, 1979 (Αναλυτικά Σχόλια, Ερμηνεία-Νομολογία) (άρθρο 1401), 1990, Βουζίκα, Η αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού και η χρησικτησία κατά το προϊσχύον Ρωμαϊκό Δίκαιο και τον ΑΚ, 1948, Γαζή, Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο (Τα προβλήματα), 1985, Απ. Γεωργιάδη, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, 1999, Αστ. Γεωργιάδη, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, 2003, του ιδίου, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα επί διαστάσεως των συζύγων, (ΑΚ 1400 παρ. 2), Αρμ 49, 576 επ., Δασκαρόλη, Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου Ι, 1992, Δεληγιάννη Ι., Οικογενειακό Δίκαιο ΙΙ (Συζυγικές σχέσεις-Διαζύγιο), 1987, Δεληγιάννη-Κουτσουράδη, Οικογενειακό Δίκαιο, Το νέο σύστημα ρύθμισης των συζυγικών σχέσεων, 1984, Δεληγιάννη Ι./Κορνηλάκη Π., Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο ΙΙΙ, 1992, Δεληκωστόπουλου, Η επικουρικότητα στην αγωγή, ΝοΒ 14, 209 επ., Δημοσθένους, Τινά περί της καλοπίστου κτήσεως κυριότητας και νομής σε συνδυασμό και προς τους θεσμούς της χρησικτησίας και του αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΕΕΝ 28, 610 επ., Ηλιόπουλου, Ο πλουτισμός επί ακύρου αμφοτεροβαρούς συμβάσεως, 1965, Κατσιρέα, Επικουρική άσκηση της αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού και πλουτισμός δι’ εμμέσου επιδόσεως, ΝοΒ 6, 885, Καυκά Κ./Καυκά Δ., Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο Β’, 1982, Κορνηλάκη Π., Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο Ι, 2002, Κοσσυβάκη, «Υπόκειται σε παραγραφή η αξίωση συμμετοχής επί των αποκτημάτων των συζύγων μετά τη συμπλήρωση της 3ετούς διαστάσεως και σε ποιον χρόνο παραγράφεται;» ΝοΒ 35, σ. 447 επ., Κουμάντου, Οικογενειακό Δίκαιο Ι, 1988, του ιδίου, Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου ( Έκδ. 4η) 1985, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Οικογενειακό Δίκαιο Ιβ, 1994, της ιδίας, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, ΕλλΔνη 29, 1319, της ιδίας, Η έκταση και οι συνέπειες της ακυρότητας της αισχροκερδούς δικαιοπραξίας, Αρμ 29, 569 επ., Κωσταρά, Ο χαρακτήρας της εκ του άρθρου 1063 αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΝοΒ 13, 215, Μαντζούφα, Ενοχικό Δίκαιο, 1971, του ιδίου, Τριπρόσωπες ενοχικές σχέσεις, 1967, Ματθία, Η έννοια της «επικουρικότητας» των απαιτήσεων αδικαιολόγητου πλουτισμού και η επικουρική άσκησή τους, ΕλλΔνη 31, 497 επ., Γ. Μιχαηλίδη-Νουάρου, Ευθύνη εκ συμβάσεως και ευθύνη εξ αδικήματος κατά το Σχέδιον του ΑΚ, ΑΙΔ 1937, 706 επ., Μπόσδα, Νομικές συνέπειες του αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΑρχΝ 21, 483, Νικολακοπούλου-Στεφάνου, Οι συνέπειες του διαζυγίου, 1986, Νικολόπουλου Π., Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα των συζύγων (Διδ. Διατρ.), 1993, Παπαδημητρίου, Οικογενειακό Δίκαιο (Ερμηνεία των νέων διατάξεων του Οικογενειακού Δικαίου), Α’, 1984, Παπαχρίστου Αθ., Εγχειρίδιο Οικογενειακού Δικαίου, 1998, Παρασκευόπουλου, Οι περιουσιακές σχέσεις των συζύγων κατά το εσωτερικό δίκαιο και το Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο (μετά τον Ν 1329/83), 1984, Πιτσιρίκου, Σύγχρονα μέσα επικοινωνίας (τέλεξ, τέλεφαξ, ηλεκτρονικό έγγραφο) για την κατάρτιση τυπικών δικαιοπραξιών ως ζήτημα της σχέσεως έγγραφου τύπου και δικαιοπραξίας (Διδ. Διατρ.), 2002, Σαμαρτζή Ι., Οι σχέσεις των συζύγων εκ του γάμου, ΕΕΝ 50, 678 επ., Σκουλούδη Ζαχ., Συζυγικές σχέσεις και οικονομικές συνέπειες μετά την έκδοση του Ν 1329 της 16/18.2.1983 (ΦΕΚ Α’ 25), 1984, Σπυριδάκη Σ.Ι., Εγχειρίδιο Αστικού Δικαίου, Τομ. IV (ΟικΔικ), 1983, Σταθέα Γ., Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα των συζύγων, 1989, Σταθόπουλου, Αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού (Υφηγ. Διατρ.), 1972, του ιδίου στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου VII (ΟικΔικ, άρθρα 1346-1504), 1991, άρθρα 1400-1402, του ιδίου στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV (ΕιδΕνΔικ, άρθρα 746-904), 1982, Εισαγ. παρατ. στα άρθρα 904-913 και άρθρο 904, του ιδίου, Γενικό Ενοχικό Δίκαιο, 2004, Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου [Παραγραφή της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα], Αρμ 59, 1387, Αρμ 55, σ. 55, σ. 1055 (παρατ. στις ΠΠρΛαρ 203/2004, ΠΠρΘεσ 11247/2000, ΠΠρΘεσ 31514/2000 αντίστοιχα), της ιδίας [Σχεση αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα και αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού], Αρμ 52, 38 (παρατ. στην ΕφΘεσ 3307/97), Π. Φίλιου, Ειδικό Ενοχικό Δίκαιο, Τομ. Β’/Ημιτ. α’, 1991, Φουρκιώτη, Ελληνικό Ενοχικό Δίκαιο, 1964.
Υποσημειώσεις
[ 1 ]. Βλ. γενικά για τον χρόνο παραγραφής της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα επί του ρητά προβλεπόμενου από το γράμμα της ΑΚ 1401 εδ. γ’ πραγματικού γεννήσεως της αξιώσεως με τη λύση ή την ακύρωση του γάμου τις ΑΠ 1545/2007 (αδημ. στον νομικό τύπο μέχρι την παράδοση της παρούσης προς δημοσίευση), ΑΠ 1758/2005, ΝοΒ 54, 679, ΑΠ 1372/2000 ΕλλΔνη 43, 390, ΑΠ 1090/2000 ΕλλΔνη 42, 391=ΧρΙΔ Α (2001), 232, ΕφΛαρ 203/2004 Δικογρ. 2004, 532, ΕφΑθ 418/98 ΕλλΔνη 39, 608, ΕφΑθ 4061/94 ΝοΒ 43, 720, ΕφΑθ 2835/91 ΑρχΝ 43, 526=ΕλλΔνη 33, 159 επ., 160, ΕφΘεσ 1492/2006 Αρμ 61, 52 (με σημ. Α.-Ν. Αλ.), ΕφΘεσ 3307/97 Αρμ 52, 37, ΕφΠατρ 535/2006 ΑχΝομ 2007, 196, ΕφΛαρ 797/2006 ΕλλΔνη 48, 869, ΕφΘρακ 119/2006 Αρμ 60, 1565 (με σημ. Α.-Ν.Αλ.), ΕφΠατρ 344/2003 ΑχΝομ 2004, 160, ΠΠρΑθ 802/90 ΕλλΔνη 32, 1101, ΠΠρΛαρ 620/2000 Δικογρ 2001, 107, ΠΠρΛαρ 203/2004 Αρμ 59, 1387 (με σημ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου), ΠΠρΘεσ 20930/97 Αρμ 52, 436, ΠΠρΘεσ 11247/2000 Αρμ 55, 52 (με παρατ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου, Αρμ 55, 55), ΠΠρΘεσ 31514/2000 Αρμ 55, 1053 (με παρατ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου, Αρμ 55, 1055), ΠΠρΘεσ 20930/97 Αρμ 52, 436, ΠΠρΡοδ 88/2004 (αδημ. στο νομικό τύπο μέχρι την παράδοση του παρόντος προς δημοσίευση).
[ 2 ]. Για τις δύο αυτές τελευταίες περιπτώσεις βλ. Βα-θρακοκοίλη, Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο, 1990, άρθρο 1401, σ. 259 (in fine).
[ 3 ]. Ad hoc η ΠΠρΛαρ 620/2000, Δικογρ 2001, 107.
[ 4 ]. Έτσι ειδικά για την παραγραφή της αξιώσεως της ΑΚ 1400 εν επιδικία βλ. ΕφΛαρ 797/2006 ΕλλΔνη 48, 869, ΕφΘεσ 1492/2006 Αρμ 61, 52 (με σημ. Α.-Ν. Αλ.), ΕφΔωδ 221/2004 (αδημ. στο νομικό τύπο) και γενικά για την παραγραφή αξιώσεων εν επιδικία βλ. την ΑΠ 1182/2000, ΕλλΔνη 42, 1339.
[ 5 ]. Κουμάντος, ΟικΔικ Ι, 1988, Κεφ. 4ο, αρ. 3.7.2.3.4 (in fine), 210, Σταθόπουλος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου VII, 1991, άρθρα 1400-1402 αρ. 40 (V, 307), Γαζής Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο (Τα προβλήματα) 1985, 60 (υπό V5), Δασκαρόλης, Παραδόσεις ΟικΔικ Ι, 1992, 299, Δεληγιάννης, ΟικΔικ ΙΙ (Συζυγικές σχέσεις-Διαζύγιο), 1987, παρ. 195, 119, Δεληγιάννης-Κουτσουράδης, ΟικΔικ. Το νέο σύστημα ρύθμισης των συζυγικών σχέσεων, 1984, 137, Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, ΟικΔικ Ιβ, 1994, 167, η ιδία, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, ΕλλΔνη 29, 1319, Παπαδημητρίου, ΟικΔικ (Κατ’ άρθρον ερμηνεία των νέων διατάξεων του ΟικΔικ), Α’, 1984, σ. 150, Βαθρακοκοίλης, Το νέο ΟικΔικ, 1990 (Κατ’ άρθρον Ερμηνεία), άρθρο 1401, 259, ο ίδιος, Αναλυτική Ερμηνεία-Νομολογία ΑΚ, Τομ. Β’, 1979, άρθρο 1401, 1926, Σκουλούδης, Συζυγικές σχέσεις και οικονομικές συνέπειες μετά την έκδοση του Ν 1329 της 16/18.2.1983 [ΦΕΚ Α’ 25)], 1984, Μερ. Β’, Τιτλ. Β’, Κεφ. 3ο, παρ. 2.3, 179, Αστ. Γεωργιάδης, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα επί διαστάσεως των συζύγων (ΑΚ 1400 παρ. 2), Αρμ 49, 576 επ., 578, Νικολακοπούλου-Στεφάνου, Οι συνέπειες του διαζυγίου, 1986, 114. Από τους συγγραφείς βλ. και Αθ. Παπαχρίστου, ΕγχΟικΔικ, 1998, Κεφ. 5ο, αρ. 2.5, 108, ο οποίος αναφέρεται στις συγκρουόμενες απόψεις με βιβλιογραφικές και νομολογιακές υποδείξεις, χωρίς να παίρνει ο ίδιος ευθέως θέση.
[ 6 ]. ΑΠ 1545/2007 (αδημ.) (έμμεσα: «κατά τη συμπλήρωση της 3ετίας από την οριστική διακοπή της έγγαμης συμβίωσης δεν είχε συμπληρωθεί ο χρόνος της 2ετούς παραγραφής», διότι εν προκειμένω δεν είχε λυθεί ο γάμος, γι’ αυτό και κρίθηκε νόμιμη η απόρριψη της ενστάσεως παραγραφής από την τελικώς αναιρεθείσα για άλλο λόγο ΕφΠειρ 864/2005), ΑΠ 1090/2000 ΕλλΔνη 42, 391=ΧρΙΔ Α (2001), 232, ΕφΑθ 5513/95 Αρμ 50, 37, ΕφΑθ 2835/91 ΑρχΝ 43, 526=ΕλλΔνη 33, 159 επ., 160, ΕφΘεσ 1492/2006 Αρμ 61, 52, ΕφΛαρ 797/2006 ΕλλΔνη 48, 869, ΕφΠατρ 344/2003 ΑχΝομ 2004, 160, ΠΠρΘεσ 20930/97 Αρμ 52, 436, ΠΠρΘεσ 11247/2000 Αρμ 55, 52 επ., 54-55 (με παρατ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου), ΠΠρΘεσ 31514/2000 Αρμ 55, 1053 επ, 1054-1055 (με παρατ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου), ΠΠΡοδ 88/2004 (αδημ στο νομικό τύπο) κατά τη διατύπωση της οποίας «η ένσταση παραγραφής πρέπει να απορριφθεί ως μη νόμιμη, καθόσο μόνον από την αμετάκλητη λύση του γάμου τρέχει ο χρόνος παραγραφής (2ετία), αφού κατά τη διάρκεια του γάμου (στην περίπτωση 3ετούς διαστάσεως) η παραγραφή αναστέλλεται και στην προκείμενη περίπτωση ο γάμος των μελλονύμφων δεν έχει λυθεί αμετάκλητα».
[ 7 ]. Το δικαστικά επιδιώξιμο της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα είναι δυνατόν να αποκλείεται λόγω της συνδρομής κωλυμάτων που καθιστούν αδύνατη τη δικαστική επιδίωξη είτε γιατί το ορίζουν ρητές ειδικές διατάξεις που την απαγορεύουν ευθέως είτε ως εκ του ότι δύναται να αντιταχθεί αναβλητική ένσταση από τον καθού η αξίωση, η οποία (ένσταση) έχει ως αναγκαίο κατά νόμον αποτέλεσμα τον αποκλεισμό της δικαστικής επιδιώξεως της αξιώσεως της ΑΚ 1400 για ορισμένο χρόνο· ΕφΘρακ 119/2006 Αρμ 60, 1565 (με σημ. Α.-Ν.Αλ.), ΑΠ 238/2003 ΧρΙΔ 2003, 315, στην οποία παραπέμπει η πρώτη. Έτσι λ.χ. στο πραγματικό που κρίθηκε από την ΕφΘρακ 119/2006, ό.π. η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα γεννήθηκε μεν με την αμετάκλητη απόφαση του Μουφτή (υπ’ αρ. 95/3.9.1999) για τη λύση του γάμου, αλλά δεν ήταν δικαστικά επιδιώξιμη προτού η λύση του γάμου περιβληθεί τον τύπο της εκτελεστότητας, δηλ. προτού αποκτήσει αυτή νομική ισχύ στην έννομη τάξη (άρθρο 5 παρ. 2,3 του Ν 1920/91 «Κύρωση της από 24.12.1990 Πράξεως Νομοθετικού Περιεχομένου “Περί Μουσουλμάνων Θρησκευτικών Λειτουργών’’»). Η 2ετία λοιπόν της ΑΚ 1401 εδ. γ’ άρχισε από τη δημοσίευση της ΜΠρΞανθ 60/18.2.2002, που κήρυξε εκτελεστή την προαναφερόμενη υπ’ αρ. 95/3.9.1999 απόφαση του Μουφτή.
[ 8 ]. Δηλαδή το χρονικό διάστημα της αναστολής δεν υπολογίζεται στον χρόνο της παραγραφής κατά τον γενικό κανόνα της ΑΚ 257 παρ. 1.
[ 9 ]. Δικαιολογητικό επιχείρημα Κουμάντου, ΟικΔικ Ι, 1988, Κεφ. 4ο, αρ. 3.7.2.3.4 (in fine), 210, ΕφΑθ 2835/91 ΑρχΝ 43, 526=ΕλλΔνη 33, σ. 159 επ.,160, η οποία παραπέμπει για τη δικαιολόγηση αυτή στον Κουμάντο, ό.π. Ο ίδιος ο Κουμάντος όμως επισημαίνει στην υποσημ. 139 της σελίδας 210 του ΟικΔικ I, 1988, ότι στις «Παραδόσεις Οικογενειακού Δικαίου» (Έκδοση 4η, 1985, 158), είχε υποστηρίξει διαφορετική -σε σχέση προς την κρατούσα γνώμη- άποψη.
[ 10 ]. Δικαιολογητικό επιχείρημα Παπαδημητρίου, Το νέο Οικογενειακό Δίκαιο Α’ (Κατ’ άρθρον ερμηνεία των νέων διατάξεων του Οικογενειακού Δικαίου), 1984, 150.
[ 11 ]. Σπυριδάκης, Εγχειρίδιο Αστικού Κώδικα IV (ΟικΔικ), 1983, αρ. 53ιγ, 129, Κουμάντος, Παραδόσεις ΟικΔικ, 1985, σ. 158, μάλλον έτσι δε και ΠΠρΑθ 802/1990 ΕλλΔνη 32, 1101, Σταθέας, Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, 1989, παρ. 146, 219. Βλ. συμπληρωματική βιβλιογραφία και στις δύο επόμενες υποσημειώσεις.
[ 12 ]. Αυτή την επιχειρηματολογία χρησιμοποιεί η ΠΠρΑθ 802/90 ΕλλΔνη 32, 1101 και παραπέμπει στον Σταθέα, Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, 1989, παρ. 146, 219.
[ 13 ]. Α. Κοσσυβάκης, «Υπόκειται σε παραγραφή η αξίωση συμμετοχής επί των αποκτημάτων των συζύγων μετά τη συμπλήρωση της 3ετούς διαστάσεως και σε ποιον χρόνο παραγράφεται;» ΝοΒ 35, 447 επ., Νικολόπουλος Παν., Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα των συζύγων (διδ.διατρ.), 1993, 148 επ., Ι. Σαμαρτζής, Οι σχέσεις των συζύγων εκ του γάμου, ΕΕΝ 50, 678, Σταθέας, Η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, ό.π., § 146, 219.
[ 14 ]. Σκουλούδης, Συζυγικές σχέσεις και οικονομικές συνέπειες μετά την έκδοση του Ν 1329/1983, 1984, 178, ΕφΑθ 2835/1991 ΑρχΝ 43, 526 = ΕλλΔνη 33, 159 επ., 160, η οποία παραπέμπει στον Σκουλούδη.
[ 15 ]. Αυτό το μειονέκτημα της κρατούσας γνώμης (πρώτης κατά τη σειρά αναφοράς στο κυρίως κείμενο) επισημάνθηκε, όπως είδαμε, εύστοχα από τους υποστηρικτές της δεύτερης (κατά σειρά αναφερόμενης) γνώμης.
[ 16 ]. Για την έννοια και τις προϋποθέσεις γενικά της ενστάσεως αποδυναμώσεως δικαιώματος (Verwirkung) ως εκφάνσεως της ενστάσεως της ΑΚ 281 (non venire contra factum proprium) βλ. και την ανάπτυξη Ι. Πιτσιρίκου, Σύγχρονα μέσα επικοινωνίας (τέλεξ, φαξ, ηλεκτρονικό έγγραφο) για την κατάρτιση τυπικών δικαιοπραξιών ως ζήτημα της σχέσεως έγγραφου τύπου και δικαιοπραξίας (Διδ. Διατρ.), 2002, παρ. 43 ΙΙ 3α, υποσ. 51, 630, όπου περαιτέρω βιβλιογραφικές υποδείξεις.
[ 17 ]. Σταθόπουλος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου VII, 1991, άρθρα 1400-1402 αρ. 40 (V, σ. 307).
[ 18 ]. Σκουλούδης, Συζυγικές σχέσεις και οικονομικές συνέπειες, 1984, Μερ. Β’, Τιτλ. Β’, Κεφ. 3ο, παρ. 2.2, σελ. 173, Σταθέας, Αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα, 1989, 221, Βαθρακοκοίλης, Το νέο ΟικΔικ, 1990, άρθρο 1401, 259. Διαφορετικά Παρασκευόπουλος, Οι περιουσιακές σχέσεις των συζύγων κατά το εσωτερικό δίκαιο και το Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο (μετά το Ν 1329/1983), 1984, 31, ο οποίος δέχεται ανάλωση του δικαιώματος.
[ 19 ]. Βαθρακοκοίλης, Το νέο ΟικΔικ, 1990, 259.
[ 20 ]. Όταν δηλαδή ακόμη δεν έχει επέλθει λύση ή ακύρωση του γάμου (ΑΚ 1400 παρ. 1: «αν ο γάμος λυθεί ή ακυρωθεί...») ή δεν έχει συμπληρωθεί η 3ετής διάσταση (ΑΚ 1400 παρ. 2: «Η διάταξη της παρ. 1 εφαρμόζεται αναλογικά και σε περίπτωση διάστασης των συζύγων που διήρκεσε περισσότερο από 3 χρόνια»).
[ 21 ]. Σταθόπουλος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου VII, 1991, άρθρα 1400-1402 αρ. 3 [Ι (in fine), σ. 291], αρ. 32 (III 4, σ. 303-304), αρ. 40 (in fine) (V, σ. 307).
[ 22 ]. Αρχικά το Σχέδιο της Συντακτικής Επιτροπής (1979) για τη μεταρρύθμιση του Οικογενειακού Δικαίου, στο άρθρο 35, κατέστρωνε την αξίωση της ΑΚ 1400 με παραπομπή στις διατάξεις του αδικαιολόγητου πλουτισμού. Στην ίδια λύση έμεινε και η Αναθεωρητική Επιτροπή (1981) με το άρθρο 40. Η ρύθμιση των Σχεδίων αυτών βελτιώθηκε και εξελίχθηκε στη σημερινή αξίωση της ΑΚ 1400· βλ. για όλα αυτά συνολικά Σταθόπουλο στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου VII, 1991, άρθρα 1400-1402 αρ. 3 (I, σ. 290, υποσ. 4), αρ. 3 [Ι (in fine), σ. 291], αρ. 32 (III 4, σ. 303-304), αρ. 40 (in fine) (V, σ. 307).
[ 23 ]. ΕφΔωδεκ 221/2004 (αδημ. στον νομικό τύπο), ΕφΠατρ 535/2006 ΑχΝομ 2007, 196, ΕφΠατρ 823/2004 ΑχΝομ 2004, 84, ΕφΘεσ 3307/1997 Αρμ 52, 37 (με σημ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου, 38). Είναι δε χαρακτηριστικό πως η ΕφΔωδεκ 221/2004 διαλαμβάνει ότι «η αξίωση συμμετοχής στα αποκτήματα είναι ίδιας φύσεως και όμοιας αποστολής με την αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού, ανεπτυγμένη και με αυτοτελείς όρους...» παραπέμποντας στην ανάπτυξη Σταθόπουλου στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου VII, άρθρα 1400-1402 αρ. 3, αλλά παραβλέπει μάλλον τη διαφορετική θέση που παίρνει ο τελευταίος ως προς τη διατήρηση της αξιώσεως της ΑΚ 904 επί παραγραφής της αξιώσεως της ΑΚ 1400.
[ 24 ]. Η διάταξη της ΑΚ 272 (Ενέργεια της συμπληρώσεως της παραγραφής) παρ. 1 (: «Όταν συμπληρωθεί η παραγραφή, ο υπόχρεος έχει δικαίωμα να αρνηθεί την παροχή») συνιστά νόμιμη αιτία διατηρήσεως του πλουτισμού· Σταθόπουλος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV, 1982, άρθρο 904 αρ. 113 (ΧΙ 2, σ. 632), Δημοσθένους, Τινά περί της καλοπίστου κτήσεως κυριότητας και νομής σε συνδυασμό και προς τους θεσμούς της χρησικτησίας και του αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΕΕΝ 28, 605 επ., ΑΠ 365/62 ΝοΒ 10, 1171, ΑΠ 142/1963 ΝοΒ 11, 882, ΕφΘεσ 405/68 Αρμ 23, 98, ΠρΑθ 11799/1967 ΕΕΝ 34, 841 = ΑρχΝ 19, 151, ΠρΛεβ 194/76 ΕΕΝ 44, 694, ΠρΛεβ 17207/1977 ΝοΒ 26, 543. Επίσης βλ. και τις νεότερες ΑΠ 475/89 ΣυμπλΒασΝομολ 1993, 601 = ΕΔΠ 1990, 198 = ΕΕΝ 57, 143, ΑΠ 93/1996 ΕλλΔνη 38, 553, ΕφΑθ 3799/1998 ΕλλΔνη 40, 182, ΕφΑθ 10495/1995 ΕλλΔνη 37, 1667, ΕφΑθ 4061/1994 ΝοΒ 43, 720, ΕφΘεσ 2744/1999 Αρμ 54, 198, ΕφΠειρ 181/1995 ΕλλΔνη 37, 433, ΕιρΡοδ 439/2007 (αδημ. στον νομικό τύπο), καθώς και τη νομολογία των επόμενων υποσημειώσεων.
Αντίστροφα η ΑΚ 272 παρ. 2 [: «Ό,τι καταβλήθηκε χωρίς γνώση της παραγραφής δεν αναζητείται (εδ. α’). Έγγραφη συμβατική αναγνώριση της αξιώσεως που έχει παραγραφεί, καθώς και παροχή ασφάλειας είναι έγκυρες, αν έγιναν χωρίς γνώση της παραγραφής (εδ. β’)»] προσφέρει νόμιμη αιτία υπέρ του δικαιούχου της αξιώσεως που παραγράφηκε· Σταθόπουλος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV, 1982, άρθρο 904 αρ. 113 (ΧΙ 2, σ. 632), αρ. 60 (V 2γ, σ. 614).
[ 25 ]. Φουρκιώτης, ΕλλΕνΔικ, 1964, παρ. 118 ΙΙ, Ζέπος, ΕνοχΔικ ΙΙ (ΕιδΜερ-άρθρα 730-946), 1965, παρ. 28 Ι 3, Καυκάς Κ./Καυκάς Δ., ΕιδΕνΔικ Β’, 1982, άρθρα 904-907, παρ. 4, 645 και υποσ. 6 (όπου παραπέμπει στις ΑΠ 34/66 ΑρχΝ 17, 211, ΕφΝαυπλ 153/54 ΑρχΝ 5, 577, ΕφΘεσ 110/55 ΕΕΝ 22, 581 = ΑρχΝ 6, 452 = ΕλλΔνη 1, 547), Δημοσθένους, Τινά περί της καλοπίστου κτήσεως κυριότητας και νομής σε συνδυασμό και προς τους θεσμούς της χρησικτησίας και του αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΕΕΝ 28, 610 επ., υπό δ, Ηλιόπουλος, Ο πλουτισμός επί ακύρου αμφοτεροβαρούς συμβάσεως, 1965, σ. 17, Κωσταράς, Ο χαρακτήρας της εκ του άρθρου 1063 αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΝοΒ 13, 215 επ., Κατσιρέας, Επικουρική άσκηση της αγωγής αδικαιολόγητου πλουτισμού και πλουτισμός δι’ εμμέσου επιδόσεως, ΝοΒ 6, 885, Μπόσδας, Νομικές συνέπειες του αδικαιολόγητου πλουτισμού, ΑρχΝ 21, 483, Ματθίας, Η έννοια της «επικουρικότητας» των απαιτήσεων αδικαιολόγητου πλουτισμού και η επικουρική άσκησή τους, ΕλλΔνη 31, 497 επ.
[ 26 ]. ΑΠ 475/89 ΣυμπλΒασΝομολ 1993, 601 = ΕΔΠ 1990, 198 = ΕΕΝ 57, 143, ΑΠ 34/1966 ΑρχΝ 17, 211, ΑΠ 791/1964 ΝοΒ 13, 712, ΑΠ 318/1969 ΝοΒ 15, 1114, ΑΠ 890/1982 ΝοΒ 31, 1156 ΑΠ 813/2002 ΧρΙΔ 2002, 695 = ΔΕΕ 9, 834 = ΕΕργΔ 2004, 156, ΑΠ 1802/2001 ΕλλΔνη 43, 1421 = ΔΕΕ 8, 605, ΑΠ 1440/2000 ΕλλΔνη 42, 731 = ΔΕΕ 7, 618 = ΕΤρΑξΧρΔ 2002, 483, ΑΠ 102/98 ΝοΒ 47, 43 = ΕλλΔνη 39, 587, ΑΠ 1322/96 ΕλλΔνη 38, 1044 (1045) = ΕΕΝ 65, 317 = ΕΕργΔ 1998, 378, ΑΠ 1369/93, ΕΕΝ 62, 858 = ΕλλΔνη 36, 304 (με σημ. Γ. Ρήγου, 306)· ΕφΑθ 9612/89 ΝοΒ 38, 107 επ., 108, ΕφΘεσ 101/55 ΕΕΝ 22, 581 = ΑρχΝ 6, 452 = ΕλλΔνη 1, 547, ΕφΝαυπλ 153/54 ΑρχΝ 5, 577.
[ 27 ]. Μαντζούφας, Τριπρόσωπες ενοχικές σχέσεις, 1967, 152 επ., ο ίδιος, ΕνοχΔικ 1971, παρ. 63 VII, ΑΠ 72/66 ΝοΒ 14, 801 = ΕΕργΔ 25, 476, ΕφΑθ 7401/76 ΝοΒ 25, 752 και έμμεσα Π. Φίλιος, ΕιδΕνΔικ Τομ. Β’/ΗμιτΑ’, 1991, παρ. 141 ΣΤ ΙΙ, 170-171 («...τις πιο πολλές φορές η στάθμιση των συμφερόντων οδηγεί στην επικουρικότητα της απαίτησης...», και αναφέρει μεταξύ άλλων παραδειγμάτων τη συνδρομή ενδοσυμβατικής αξιώσεως).
[ 28 ]. ΑΠ 475/89, ό.π., ΑΠ 14/83 ΕλλΔνη 24, 623, ΑΠ 226/82 ΕλλΔνη 24, 22, ΑΠ 1036/80 ΝοΒ 29, 479· ΕφΑθ 1665/2001 ΕπισκΕμπΔ 2001, 527, ΕφΑθ 8190/2004 ΕλλΔνη 46, 1494, ΕφΑθ 10650/96 ΔΕΕ 3, 732 = ΕΕμπΔ 50, 85, ΕφΑθ 8350/93 ΝοΒ 42, 86, ΕφΠειρ 547/94 ΕλλΔνη 36, 676, 686, 705, ΕφΛαρ 347/2005, Δικογρ 2005, 530, ΕφΚερκ 46/2000, ΙονΕπιθΔ 2001, 64· ΜΠρΘεσ 18/2003 (αδημ. στον νομικό τύπο)· ΕιρΘεσ 1623/2008 Αρμ 62, 925. Εξυπακούεται βέβαια ότι κατά τους οπαδούς της σχετικής (μόνον δηλαδή έναντι της ενδοσυμβατικής αξιώσεως) επικουρικότητας (βλ. π.π. υποσ. 27 της παρούσης) η αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού διατηρείται έναντι της αδικοπρακτικής αξιώσεως ακόμη κι αν δεν έχει παραγραφεί ή γενικότερα αν μπορεί να ευδοκιμήσει η τελευταία.
[ 29 ]. ΑΠ 255/83 ΝοΒ 31, 1562, ΑΠ 1510/81 ΝοΒ 30, 917, ΑΠ 681/77 ΝοΒ 26, 362, ΑΠ 80/74 ΝοΒ 22, 892.
[ 30 ]. Ad hoc ΕφΠατρ 535/2006, ΑχΝομ 2007, 196 για τις δύο αυτές εξαιρετικές περιπτώσεις. Ειδικά κατά το πραγματικό που κρίθηκε από την ΕφΠατρ 535/2006, ό.π., μετά την άσκηση αγωγής για συμμετοχή στα αποκτήματα ο ενάγων παραιτήθηκε από το δικόγραφο (ΑΚ 263) και παρήλθε 6μηνο χωρίς ν’ ασκηθεί άλλη αγωγή, οπότε η αξίωση της ΑΚ 1400 υπέπεσε σε παραγραφή λόγω συμπληρώσεως της 2ετίας [σχετική με την ΑΚ 263 επί παραιτήσεως από το δικόγραφο αγωγής συμμετοχής στα αποκτήματα, αλλά ασκήσεως -σε αντίθεση με την περίπτωση της ΕφΠατρ 535/2006- νέας αγωγής της ΑΚ 1400 μέσα στο 6μηνο και η ΠΠρΛαρ 203/2004 Αρμ 59, 1387 (με παρατ. Στ. Τρωιάνου-Γουλιέλμου), οπότε η παραγραφή λογίζεται διακοπείσα με την πρώτη αγωγή]. Σύμφωνα με την ΕφΠατρ 535/2006, όταν παραγραφεί η αξίωση που απορρέει από το νόμο ή από δικαιοπραξία, ο δανειστής δεν έχει ούτε αξίωση για αδικαιολόγητο πλουτισμό, αφού εν προκειμένω η παραγραφή αναγνωρίζεται ως νόμιμος λόγος της γενομένης περιουσιακής μεταβίβασης και παραπέμπει σε Σταθόπουλο στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV (ΕιδΕνΔικ, άρθρα 746-904), 1982, άρθρο 904 αρ. 113 και στις (γενικές για την παραγραφή αξιώσεως ως νόμιμο λόγο διατηρήσεως του πλουτισμού) ΑΠ 995/83 ΝοΒ 32, 500, ΑΠ 259/81 ΝοΒ 29, 1486, ΑΠ 49/80 ΝοΒ 28, 1154, ΕφΑθ 4061/94 ΝοΒ 43, 720, ΕφΘεσ 3307/97 Aρμ 52, 37.
[ 31 ]. Άρθρο 80 Ν 5325/32: «Σε περίπτωση είτε εκπτώσεως του κομιστή ή του πληρώσαντος οπισθογράφου, είτε παραγραφής της εκ συναλλαγματικής αγωγής, μπορεί να χωρήσει κατά του εκδότη ή του οπισθογράφου αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού (παρ. 1). Η ίδια αγωγή, σε περίπτωση παραγραφής της εκ συναλλαγματικής αγωγής, χωρεί και κατά του αποδέκτη (παρ. 2)». Άρθρο 60 παρ. 1 Ν 5960/33: «Σε περίπτωση είτε εκπτώσεως του κομιστή είτε παραγραφής της εξ επιταγής αναγωγής, χωρεί κατά του εκδότη ή κατά των οπισθογράφων αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού» (οι τονισμοί είναι δικοί μας).
Ειδικά στο άρθρο 60 παρ. 1 Ν 5960/33 αναφέρονται οι ΜΠρΡεθυμν 75/2005, De Lege 2006, 113, ΜΠρΡοδ 101/2007 (αδημ. στο νομικό τύπο), κατά τις οποίες είναι «αόριστη η προαναφερθείσα αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού αν ο ενάγων δεν επικαλείται το μάταιο ή άκαρπο της εκ της υποκειμένης σχέσεως αγωγής ή την παραγραφή της». Ως προς τον αδικαιολόγητο πλουτισμό στο δίκαιο των αξιογράφων ερίζεται αν οι διατάξεις αυτές παρέχουν αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού του κοινού δικαίου ή ειδική αγωγή που δεν υπόκειται στους κανόνες εκείνης. Για τη διχογνωμία αυτή, που μάλλον έχει περισσότερο δογματικό και λιγότερο πρακτικό χαρακτήρα, βλ. εκτενώς Σταθόπουλο στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV, 1982, άρθρο 904 αρ. 54 (V 4, σ. 584), όπου και περαιτέρω παραπομπές.
[ 32 ]. Σταθόπουλος, ΓενΕνΔικ, 2004, §16 ΙΙ 5δ (ββ),αρ.29 σ. 873-874, ο ίδιος, Η αξίωση αδικαιολόγητου πλουτισμού, 1972 (υφηγ. διατρ.), 233 επ., ο ίδιος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV, 1982, Εισαγ.παρατ. στα άρθρα 904-913 αρ. 33 (IV 3α-β, σ. 578), Απ. Γεωργιάδης, ΓενΕνΔικ, 1999, παρ. 54 ΙΙΙ 3, αρ. 14 σ. 536. Σύμφωνοι με τη μη αποδοχή της επικουρικότητας της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού απέναντι σε άλλες αξιώσεις και οι Αποστολίδης, ΕνοχΔικ του ΑΚ (Κατ’ άρθρον ερμηνεία), 1946, άρθρο 904 αρ. 9, Βουζίκας, Η αγωγή αδικαιολόγητου πλουτισμού και η χρησικτησία κατά το προϊσχύον Ρωμαϊκό Δίκαιο και τον ΑΚ, 1948, 275 σημ. 1, Μιχαηλίδης-Νουάρος, Ευθύνη εκ συμβάσεως και ευθύνη εξ αδικήματος κατά το Σχέδιον του ΑΚ, ΑΙΔ 1937, 706 επ., Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, Η έκταση και οι συνέπειες της ακυρότητας της αισχροκερδούς δικαιοπραξίας, Αρμ 29, 569 επ., 573 υποσ. 35, Αστ. Γεωργιάδης, ΓενΕνΔικ, 2003, παρ. 17 δις αρ. 9, Δεληγιάννης Ι./Κορνηλάκης Π., ΕιδΕνΔικ ΙΙΙ, 1992, παρ. 308, σ. 18-20, Κορνηλάκης Π., ΕιδΕνΔικ, 2002, παρ. 62 IV, σ. 387 επ., και η πλειοψ. της ΠΠρΘεσ 30/84 Αρμ 38, 802.
[ 33 ]. Πρβλ. Σταθόπουλο στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV, 1982, άρθρο 904 αρ. 114 (ΧΙ 3, σ. 633) αναφερόμενο στη βραχυπρόθεσμη 5ετή παραγραφή της αδικοπρακτικής αξιώσεως (ΑΚ 938): «αν ο παρανομών αποκτά έννομο όφελος (π.χ. εξοικονόμηση δαπάνης, νομή ή κατοχή ξένου πράγματος - βλ. και ΕφΘεσ 907/72 ΑρχΝ 24, 463 το οποίο θα είχε και χωρίς την παραγραφή της εναντίον του αξιώσεως από αδικοπραξία ή κι αν δεν είχε γεννηθεί τέτοια αξίωση (π.χ. επειδή δεν είχε υπαιτιότητα), η ευθύνη του επί 20ετία από αδικαιολόγητο πλουτισμό παραμένει σύμφωνα και με την ΑΚ 938». Η παραδοχή του αυτή όμως εφαρμόζεται mutatis mutandis και ως προς τη διατήρηση της αξιώσεως της ΑΚ 904 επί παραγραφής της αξιώσεως της ΑΚ 1400.
[ 34 ]. Από τη θεωρία Σταθόπουλος, ΓενΕνΔικ, 2004, παρ. 16 ΙΙ 5β, αρ. 24 σ. 870-871, ο ίδιος στον ΑΚ Γεωργιάδη-Σταθόπουλου IV, 1982, Εισαγ. παρατ. στα άρθρα 904-913 αρ. 27 (IV 1, σ. 577), Απ. Γεωργιάδης, ΓενΕνΔικ, 1999, παρ. 54 ΙΙΙ 3, αρ. 16 σ. 537, Δεληκωστόπουλος, Η επικουρικότητα στην αγωγή, ΝοΒ 14, σ. 209, Ματθίας, Η έννοια της «επικουρικότητας» των απαιτήσεων αδικαιολόγητου πλουτισμού και η επικουρική άσκησή τους, ΕλλΔνη 31, 497 επ. (passim), Φίλιος, ΕιδΕνΔικ, Τομ. Β’/Ημιτ. Α’, 1991, παρ. 141 ΣΤ Ι 1, 170 υποσ. 18 in fine.
Από τη νομολογία βλ. την πιο πάνω αναφερόμενη (υποσ. 26, 27 της παρούσης) κρατούσα νομολογία γενικά για την (εξ επόψεως ουσιαστικού δικαίου) απόλυτη ή έστω σχετική επικουρικότητα της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού, καθώς και την προαναφερθείσα (υποσ. 30 της παρούσης) νομολογία ειδικά για την (εξ επόψεως ουσιαστικού δικαίου) επικουρικότητα της αξιώσεως αδικαιολόγητου πλουτισμού έναντι της αξιώσεως συμμετοχής στα αποκτήματα, και τις παλαιότερες ΕφΑθ 7401/76 ΝοΒ 25, 752, ΠρΚαλ 785/60 ΑρχΝ 12, 114, ΠρΑθ 2988/63 ΕλλΔνη 4, 44, ΜΠρΤριπ 2/69 ΝοΒ 17, 592, ΕιρΑθ 1855/69 ΝοΒ 16, 364.